Antik çağda kullanılan Kap Formları

Antik çağda kullanılan Kap Formları


1.Büyük Kaplar:
a.Amphora:-Boyunlu amphoralar
-Karınlı amphoralar
.nikosthenes amphorası
.panathenaia amphorası
.sos amphorası

b.Pelike

c.Stamnos

d.Hydria

e.Krater
-Destekli krater
-Völütli krater
-Kotyle krater
-Kalyx krater
-Çan krater
-Kalathos krater

f.Lebes Gamikos

g.Psykter

h.Oinohoe

ı.Olpe

i.Dinos

k.Loutrophoros

l.Lagynos

2-Küçük Kaplar

a.Kantharos

b.Amphoriskos

c.Kylix
-komastlı kylixler
-siana kylixleri
-gordion kylixleri
-dudaklı kylixler
-lades kemiği kulplu kylixler
-bantlı kylixler
-gözlü kylixler
-kassel kylixleri
-lakonia kylixleri

ç.Skyphos

d.Mastos

e.Mastoid

f.kyathos

g.Alabastron

h.Lekythos

ı.Pyksis

i.Lekane

j.Omphales

k.Phiale

I.Omphalos-Phiale

m.Kothon

n.Phormiskos

o.Plemohoe

ö.Epinetra

p.Oon

r.Lydion

s.Askos

ş.Rython

t.Krateriskos

u.Prokhous

ü.Situla

v.Pinaks

y.Standlet

AMPHORA:

Yüksek iki kulplu dar boyunlu bir kaptır.Yağ ve şarap kabı olarak kulanılmıştır.Boyun yapısına göre boyunlu ve karınlı amphora diye ikiye ayrılmıitır.
-Boyunlu amphora:Belirgin bir boyuna sahip ve boyundan karına geçişte keskin bir profili bulunan amphora türüdür.
-Karınlı amhora:Boyundan karına geçişte kesintili profili bulunmayan amphora türüdür.

Antik çağda belli başlı amphora üretim merkezleri ile bu merkezlerde üretilen amphoraların zaman içindeki form değişiklikleri ve amphoraların dağılım alanlarının tespiti sualtı arkeolojisinin önemli ilgi alanlarından biridir. Bu merkezlerden bir çoğu Anadolu kıyıları ve civarında bulunmaktadır.

KHİOS ( Sakız ) : Antik çağın en istikrarlı şarap üreticisi olarak bilinir. Hermippos bu adada üretilen şarapları kalitesine erişilemez olarak nitelendirmektedir. Ayrıca siyah şarabın da ilk kez burada üretildiği söylenmektedir. Khios amphoraları Fas'dan Karadeniz kıyılarına kadar çok geniş bir bölgeye yayılmıştır. Khios şarabı çok pahalı ve lüks bir tüketim malıdır. Hatta az varlıklı kişilerinde satın alabilmeleri için Laginos adı verilen tek kulplu daha küçük kaplarda da satışa sunulmuştur.

RODOS : Tüketici pazarındaki egemenliğini üç asır boyunca sürdürmüş olan Rodos amphoraları İngiltere'den Hindistan'a ve Karadeniz kıyılarına kadar yaygınlık gösterir. İskenderiye de ele geçen 90.000 mühürlü amphoranın % 85'i Rodos amphorasıdır. Rodos amphoralarında adanın simgesi olarak güneş tanrısı Helios'un büstü ve gül motifi kullanılmıştır.

KNİDOS ( Datça ) : Knidos amphoraları mühürlerinde rastlanan kent adı ve özel biçimleri ele en kolay teşhis edilebilen gruptur. Atina Delos ve Mısır'da yoğun olarak rastlanmıştır.

KLOZOMENAİ ( Urla İskelesi ) : 12 iyon kentinden biri olan Klezomenai'nin arkaik dönemde ( M.Ö 6.yy ) önemli bir amphora üreticisi olduğu yapılan kazılar sonucu tespit edilmiştir. Antik yazarlar da Klezomenai'yi şarap zeytinyağı ve garum (özel balık sosu) üreticisi olarak anmaktadırlar. Firnistli bant süslemeleri ile diğer amphoralardan ayırabileceğimiz Klezomenai'de amphora üretimi Pers'lerin İyonya ihtilalini bastırdıkları M.Ö. 494 yılına kadar klasik biçimi ile sürmüştür.

SİNOPE ( Sinop ) : M.Ö 4.yy'ın ortalarından M.Ö.1.yy'a kadar ticari amphora üreten Sinop sadece Karadeniz kıyıları için değil batıdaki bir çok merkeze de satış yapmıştır. Sinope mührü taşıyan 20.000 kadar amphora batıdaki merkezlerde bulunmuştur.

HERAKLEİA PONTİKE ( Karadeniz Ereğlisi ) : Karadeniz bölgesindeki diğer önemli merkez Herakleia Pontike'dir. M.Ö.4.yy ile M.Ö.3.yy arasında yaklaşık 150 yıl boyunca mühürlü amphora üretmiştir. Sovyet araştırmacılar bu süre içinde 5 ayrı safha tespit etmişlerdir.

PELİKE:

Form olarak amphoraya benzer. Amphoradan farklı olarak pelikenin alt kısmı daha geniştir ve kap boyna doğru daralarak yükselir. Çoğunlukla hemen dudak altından başlayıp omuzda gövdeyle birleşen karşılık iki dikey kulpa sahiptir. Yüksekliği 40-50 cm. civarında değişir. Sıvı maddelerin muhafazası veya büyük bir kaptan daha küçük bir kaba aktarmak için kullanılmıştır. İlk örneği M.Ö. 6 yüzyılın sonlarına doğru görülür ve M.Ö. 4 yüzyılın sonlarına kadar kullanımda kalır.
STAMNOS:

En geniş kısmı omuzda olan ve omuzdan itibaren kaideye doğru incelerek yumurtayı andırır bir forma sahip gövdesi ve kısa bir boynu vardır. Genellikle halka biçimli bir ağza sahiptir. Omuz üzerinde karşılıklı yatay iki kulbu vardır. Yüksekliği 30 cm. yi geçmez. Bir şarap kabı olan stamnos asıl formuna M.Ö. 6. yüzyılın sonunda kavuşur.

HYDRİA:

Yumuşak profilli ve yuvarlak ağızlı türüne 'kalpis' de dedin.Su taşıma kabı olarak kulanılmıştır.Üç kulplu vazonun karındaki iki yatay kısa kulpukabı kaldırıp taşımaya yararken dudaktan hafifçe taşanomuza bağlı dikey uzun kulp ise suyu boşaltmaya yöneliktir
KRATER:

Geniş açık ağızlı orta yükseklikte bir kaptır.Grekler şarabı saf olrak içmez onu su ile karıştırılardı.Krater su ile şarabı karıştırmak için yapılmıştı.
Kraterler gövde ve kulplarına göre 6 çeşittir.
-Destekli krater
-Völütli krater
-Kotyle krater
-Kalyx krater
-Çan krater
-Kalathos krater
LEBES GAMİKOS:


Form olarak dinosa benzer. Lebes-gamikos dinosdan farklı olarak omuzda dudağı aşan yüksekliğe sahip halka biçimli dikey karşılıklı iki kulbu vardır. Ağzı da genellikle bir kapakla örtülüdür.
Bu kap düğünlerde gelin ve damada hediye olarak sunulur. Gerdek sonrası genç çiftin yıkanacağı kutsal kaynaktan louthrophoroslarla getirilmiş olan su bu kaplarda muhafaza edilirdi.
PSYKTER:

Soğuk şarabın muhafazasında kullanılan bir kaptır. İç içe iki kaptan oluşan bu kap antik çağın termosudur. Genellikle omuzları üzerindeki halka biçimli karşılıklı iki kulptan içi kar dolu bir krater içine asılı olarak kullanılırdı
OİNOHOE:

Dar boyunlu yonca yaprağı biçimli ağıza sahip tek kulplu bir'sürahi' formu gösterir.Karakteristik bir şarap kabıdır.Şarabın döküleceği ağız kısmı dışa doğru taşırılmış ve dudak burada daraltılmıştır:
OLPE:

Oinohoenin ince ve uzun yapılısıdır.Tek kulplu dudağa üstten kıvrılarak bir makara ile bağlanmış olpe sürahi olarak kulanılmış bir şarap kabıdır.
DİNOS:

Lebes de denir.Geniş açık ağızlı yuvarlak gövdesi aşağıya dogru daralan kaidesiz ve kulppsuz bir kaptır.Genellikle yüksek bir ayak üzerinde durur.Şarap su karışımını taşımak için bir fıçı şeklinde kulanılmıştır

LOUTROPHOROS:

Geniş ağız tablalı uzun dar boyunlu yayvan kaideli ince iki kulplu yüksekçe bir kaptır.Değişik iki tipten ilki amphoraya diğeri hydriaya benzer.Kutsal kaynaktan alınan kültle ilgili suyun saklanmasında kullanılan kap özellikle mezarlarda ele geçirilmiştir.Ayrıca evlenmeden ölen genç kızların mezarlarına ölü hediyesi olarak da konulan loutrophoroslar üzerinde düğün ve nikah törenleri anlatılmıştır.

LAGYNOS:

Kısa basık gözdeli dar uzun boyunlu ve uzun bant biçimli tek kulplu bir şarap kabıdır.

KANHAROS:

Geniş açık ağızlı yayvan gövdeli gövdenin alt kısmından çıkarak dudaktan yukarı taşan yüksek iki kulplu bir kaptır.Kaideye bağlı ayak bazen basık bazende yüksek yapılmıştır.Bir içki kabı -kadeh- olarak kullanılmıştır.
Diyonizosla beraber tasvir edilen bir kap formudur.

AMPHORİSKOS:

Özellikle antikitede çok kullanılan dibi sivri düğme topuz ya da kozalak gibi olan iki kulplu küçük amphora tipinde kap türü. attika kökenli amphoriskoslarda ayırıcı özellik olarak kulpların ağız ile birleşimi gösterilebilir. Yağ ve koku kabı olarak kulanılır.

KYLİX:

Geniş açık ağızlı derinliği az yayvan gövdeli yatay iki kulplu bir içki kabıdır.Kaideye bağlı ayak bazen alçak bazen de yüksekçe tutulmuştur.

-komastlı kylixler
-siana kylixleri
-gordion kylixleri
-dudaklı kylixler
-lades kemiği kulplu kylixler
-bantlı kylixler
-gözlü kylixler
-kassel kylixleri
-lakonia kylixleri

SKYPHOS:

Kotyle de denir.Açık ağızlı basık gövdeli kısa kaideli ve gövdeye dikey bğlı iki kulpludur.Kase biçimli skyphoslar içki kabı olarak kulanılır.

MASTOS:

Skypos benzeri açık ağızlı basık gövdeli ve sivri tipli bir içki kabıdır.iki kulpundan biri gövdeye dikey biri yatay olarak bağlanmıştır.
MASTOİD:

Kulpları ağız kenarına dik yükseltilmiş bir mastos türüdür.
KYATHOS:

Açık ağızlı alçak kaideli yüksek tek kulplu bir kaptır.Krater içinden şarap çıkartmak için kulanılmıştır.

Aşağıya dogru hafifçe sivrilen yuvarlak gövdeli basık boyunlu buna bağlı geniş ağız tablasına sahip dar ağızlı iki kulplu küçük bir kaptır.Koku parfüm gül yağı ve ilaç şişesi olarak kulanılmıştır.

ALABASTRON:

Alabaster - sumermerinden yapıldığı için alabastron adı verilmiştir.Aşağıya dogru uzayıp genişleyen gövdesi bir damla biçimini anımsatır.Kaidesiz olan kap iki kör kulpa sahiptir.Özellikle evlerde ve palestralarda koku parfüm kabı olarak kulanılmıştır.

LEKYTHOS:

Huni biçimli ağızlı dar boyunlu tek kulplu ve iki tipinden biri ince yüksek gövdeli diğeri basık yuvarlak gövdelidir ve alçak kaideli bir kaptır.Koku parfüm ve gülyağı şişesi olarak kullanılan lekythosda iç hacim oldukça küçüktür.Bu yönüylede günümüz parfüm şişesini andırır.

PYKSİS-PYXİS:

Değişik gövde yapıları içeren form olarak kapaklı kutu biçimindeki kaplardır .Genelde kulpuolmayanlar kısa ayaklar üzerine oturtturulmuştur.Ortasında tutacağa sahip bir kapağa sahiptirler .İÖ.5yy.dan sonra çan biçimli iki kulp eklenmeye başlanmıştır.Kadınların ve sanatçıların krem kutusu tuvalet çantası olarak kulanılmıştır.

LEKANE - LEKANİS:

Geniş açık ağızlı yayvan gövdeli derinliği az bir içki kabıdır.Tabak ta denir.Kısa kaideli ve iki kulplu lekanelerin temel özelliği kulpların vazo gövdesine yassı şeritler biçiminde birer kulakçıkla bağlanmış olmasıdır.Bu kulp şeritlerinin ucu dışa kıvrıktır.Kapaklı ve kapaksız türleri olan lekaneler kapaksızları içki kabı kapaklıları ise tuvalet ve mücevherat kutusu olarak (pykis benzeri) olarak kulanılmıştır.

OMPHALES:

Göbek anlamındadır.Kaidesiz ve kulpsuz bir form gösterir.Kabın ortasında içe doğru yükselen bir çıkıntısı ( göbeği) bulunmaktadır.Bu içteki sıvıyı dökerken hem elle tutma kolaylığı hem de kabın su üzerinde durmasını sağlar. Bu su kabıdır.

PHİALE:

Çanak formu gösteren kaidesiz ve kulpsuz libasyon - kült kabıdır .Phrigiadan alınmış bir formdur.Çoğunlukla metalden yapılmışlardır.

OMHALOS - PHİALE:

Phialelerin omphalos benzerleri kabın ortasında bir göbeği bulunanlarına omphalos - phiale denir.

KOTHON:

Korint seramiğince ortaya konulmuş bir formdur.Dar boyunlu silindir gövdeli kap su şişesi olarak kulanılmıştır.
PHORMİSKOS:

Küçük sepet türü bir kaptır.Minyatür süs eşyası olarak kulanılmıştır.

PLEMOHOE:

Yüksek ayaklı ağız kenarı dışa döndürülmüş topuz biçimli kapaklı bir kaptır.Dinsel törenler öncesi yapılan genel beden temizliği ve banyodan sonra kullanılan özel parfüm ve kremlerin korunması için yapılmış bir kap türüdür.